عبدالحی حسنیلکهنویحسنی لکهنوی، عبدالحیّ، عالم ، شاعر ، صوفی ، تذکره‌نویس و طبیب هندی در قرن چهاردهم بود. فهرست مندرجات۲ - پیشینه تاریخی ۳ - تولد ۴ - وضعیت علمی ۵ - گراییدن به تصوف ۶ - راه امرار معاش ۷ - منصب ۸ - وفات ۹ - فرزندان عبدالحی ۱۰ - تخلص وی ۱۱ - مهم‌ترین آثار حسنی ۱۱.۱ - محتوای نزهة الخواطر ۱۲ - معارف العوارف فی انواع‌العلوم و محتوای آن ۱۳ - جنة المَشرق و مطلع النور المُشرق و محتوای آن ۱۴ - آثار وی به زبان اردو ۱۵ - رساله کوتاه دینی وی و محتوای آن ۱۶ - فهرست منابع ۱۷ - پانویس ۱۸ - منبع ۱ - نسبنام او سیداحمد بود، اما به عبدالحی شهرت یافت. [۱]
ابوالحسن علی ندوی، حیات عبدالحی، ج۱، ص۵۰، کراچی (۱۳۹۰/ ۱۹۷۰ ).
نسب وی به امام حسن‌مجتبی علیه‌السلام می‌رسد، بدین سبب او را حسنی خوانده‌اند.۲ - پیشینه تاریخینیاکان او در حمله مغول ، از بغداد به هندوستان مهاجرت کردند و در مانکپور ساکن شدند. [۲]
عبدالحی حسنی لکهنوی، گل رعنا، ج۱، ص۵۲۴، (اعظم‌گره ۱۳۴۳).
[۳]
ابوالحسن علی ندوی، حیات عبدالحی، ج۱، ص۲۱ـ۲۵، کراچی (۱۳۹۰/ ۱۹۷۰ ).
پدرش، حکیم سید فخرالدین (۱۲۵۶ـ۱۳۲۶)، متخلص به خیالی و فخر، ادیب و شاعر و مورخ و به عربی و فارسی مسلط بود و آثاری به فارسی داشت، از جمله مهر جهانتاب (تاریخ و تذکره عمومی)، سیرت‌السادات درباره انساب و احوال سادات. [۴]
عبدالحی حسنی لکهنوی، گل رعنا، ج۱، ص۵۲۴ـ۵۳۷، (اعظم‌گره ۱۳۴۳).
[۵]
ابوالحسن علی ندوی، حیات عبدالحی، ج۱، ص۳۲ـ۴۴، کراچی (۱۳۹۰/ ۱۹۷۰ ).
۳ - تولدحسنی در رمضان ۱۲۸۶ در زاویه شاه علم‌اللّه، از توابع شهر رای بریلی، به دنیا آمد. ۴ - وضعیت علمیاو علوم عقلی و نقلی را از علمای مشهوری چون محمدحسین اللّه‌آبادی ، اشرفعلی تهانوی، محمد نعیم فرنگی محل، عبدالحق بهوپالی، سیداحمد دهلوی ، محمدعرب و حسین انصاری یمانی، و طب را نزد حکیم عبدالعلی و حکیم عبدالعزیز فراگرفت. [۶]
ابوالحسن علی ندوی، حیات عبدالحی، ج۱، ص۷۰ـ۸۳، کراچی (۱۳۹۰/ ۱۹۷۰ ).
۵ - گراییدن به تصوفسپس به اطراف دهلی سفر کرد و در مجالس سید نذیر حسین دهلوی، رشید احمد گنگوهی و احمد حسن امروهوی شرکت کرد و از آنان اجازه روایت حدیث گرفت. هم‌زمان با تحصیل، به تصوف نیز گرایید و در ۱۳۰۶ از حاجی امداداللّه مهاجر مکی، اجازه گرفتنِ «بیعت عثمانی» را (که نشانه سرسپردگی مریدان به عثمان هارونی، شیخِ معین‌الدین چشتی بود) در سلسله‌های چشتیه صابریه و نقشبندیه احمدیه دریافت کرد. آنگاه با فضل رحمان گنج مرادآبادی، از مشایخ نقشبندیه، بیعت کرد و پس از درگذشت او به سید ضیاءالنبی، خلیفه او، دست ارادت داد. [۷]
ابوالحسن علی ندوی، حیات عبدالحی، ج۱، ص۱۰۵ـ۱۰۸، کراچی (۱۳۹۰/ ۱۹۷۰ ).
۶ - راه امرار معاشعبدالحی طبیب حاذقی بود و از همین راه امرار معاش می‌کرد. ۷ - منصباو سی سال معاون مدیر و مدیر دارالعلوم ندوةالعلماء در لکهنو بود. [۸]
ابوالحسن علی ندوی، حیات عبدالحی، ج۱، ص۲۱۴ـ۲۱۶، کراچی (۱۳۹۰/ ۱۹۷۰ ).
[۹]
ابوالحسن علی ندوی، حیات عبدالحی، ج۱، ص۲۲۳، کراچی (۱۳۹۰/ ۱۹۷۰ ).
۸ - وفاتحسنی در ۱۳۴۱ در لکهنو درگذشت و در زادگاه خود به خاک سپرده شد. [۱۰]
عبدالحی حسنی لکهنوی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۱، ص کب، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۲/۱۹۶۲.
[۱۱]
ابوالحسن علی ندوی، حیات عبدالحی، ج۱، ص۲۳۴، کراچی (۱۳۹۰/ ۱۹۷۰ ).
۹ - فرزندان عبدالحیاز جمله فرزندان او، عبدالعلی حسنی و ابوالحسن علی ندوی معروف به علی میان بودند. [۱۲]
ابوالحسن علی ندوی، حیات عبدالحی، ج۱، ص۳۴۶، کراچی (۱۳۹۰/ ۱۹۷۰ ).
۱۰ - تخلص ویعبدالحی به سه زبان تسلط داشت و در شعر «عالی» و «آزاد» تخلص می‌کرد. [۱۳]
ابوالحسن علی ندوی، حیات عبدالحی، ج۱، ص۲۶۳ـ۲۶۷، کراچی (۱۳۹۰/ ۱۹۷۰ ).
۱۱ - مهم‌ترین آثار حسنیوی مهم‌ترین آثار خود را به زبان عربی نوشت. برخی از آثار عربی او عبارت‌اند از: نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، [۱۴]
ابوالحسن علی ندوی، حیات عبدالحی، ج۱، ص۲۷۰ـ۲۹۸، کراچی (۱۳۹۰/ ۱۹۷۰ ).
در هشت جلد می‌باشد.۱۱.۱ - محتوای نزهة الخواطردرباره احوال و آثار بیش از ۵۰۰، ۴ تن از علما و مشایخ و اعیان شبه‌قاره هند ، به ترتیب تاریخی ـ الفبایی، که جلد هشتم آن ناقص ماند و پس از درگذشت حسنی، فرزندش، ندوی، آن را تکمیل کرد. ۱۲ - معارف العوارف فی انواع‌العلوم و محتوای آنمعارف العوارف فی انواع‌العلوم و المعارف یا الثقافة الاسلامیة فی الهند، [۱۵]
ابوالحسن علی ندوی، حیات عبدالحی، ج۱، ص۲۹۸ـ۳۰۲، کراچی (۱۳۹۰/ ۱۹۷۰ ).
درباره تاریخچه علوم و فنون رایج در شبه‌قاره هند، که همچنین در تحقیق و تنقیح نام‌های گردآورندگان فتاوی عالمگیری ــ که مأخذ مهم احکام فقه حنفی در شبه قاره به شمار می‌رودــ و نیز در تاریخ ورود و ترویج علم حدیث در شبه‌قاره حائز اهمیت است.۱۳ - جنة المَشرق و مطلع النور المُشرق و محتوای آنجنة المَشرق و مطلع النور المُشرق یا الهند فی العهد الاسلامی، [۱۶]
ابوالحسن علی ندوی، حیات عبدالحی، ج۲، ص۳۰، کراچی (۱۳۹۰/ ۱۹۷۰ ).
درباره جغرافیا و تاریخ و فرهنگ مسلمانان هند.۱۴ - آثار وی به زبان اردواز دیگر آثار اوست: ارمغان احباب یا دهلی اور اس کی اطراف (دهلی و اطراف آن)، به اردو (اعظم گره ۱۳۶۶، ۱۳۷۸)، شامل یادداشت‌های سفر عبدالحی به اطراف دهلی، که در تألیف جلد هشتم نزهةالخواطر نیز از آن‌ها استفاده بسیاری کرده است؛ یاد ایام، به اردو (علیگره ۱۳۳۷/۱۹۱۹)، درباره تاریخ سیاسی و علمی گجرات؛ گل‌رعنا، به اردو (اعظم‌گره ۱۳۴۳)، درباره احوال و آثار شعرای اردو زبان؛ و تذکرةالابرار، به فارسی، در شرح حال خانواده قطبیه حسنیه. ۱۵ - رساله کوتاه دینی وی و محتوای آناز رسائل کوتاه دینی او به عربی، تلخیص‌الاخبار و شرح آن با عنوان منتهی الافکار است، شامل احادیث اخلاقی حضرت محمد صلی اللّه علیه و آله و سلم؛ و به اردو، تعلیم‌الاسلام و نورالایمان، که باقی‌مانده است. [۱۷]
عبدالحی حسنی لکهنوی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۱، ص کج ـ کز، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۲/۱۹۶۲.
[۱۸]
ابوالحسن علی ندوی، حیات عبدالحی، ج۱، ص۳۴۱ـ۳۴۳، کراچی (۱۳۹۰/ ۱۹۷۰ ).
۱۶ - فهرست منابع(۱) عبدالحی حسنی لکهنوی، گل رعنا، (اعظم‌گره ۱۳۴۳). (۲) عبدالحی حسنی لکهنوی، نزهةالخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۱، حیدرآباد، دکن ۱۳۸۲/۱۹۶۲. (۳) ابوالحسن علی ندوی، حیات عبدالحی، کراچی (۱۳۹۰/ ۱۹۷۰). (۴) ابوالحسن علی ندوی، کاروان زندگی، کراچی ۱۴۰۵. ۱۷ - پانویس
۱۸ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «عبدالحی حسنی‌لکهنوی»، شماره۶۱۹۴. |